Organ Nakli, (yabancý dildeki adýyla Transplantasyon) günümüzde baþka hiçbir týbbi çözüm olmadýðý için, bir insanýn organ ya da dokularýnýn ihtiyacý olan baþka bir insana, tedavi amacýyla nakledilmesi iþlemidir. Nakil ameliyatla ya da çeþitli týbbi yöntemlerle yapýlýr. Bu sayede ölümcül durumdaki ya da beden iþlevlerinin bir kýsmýný yerine getiremeyen hastanýn saðlýklý bir yaþama kavuþmasý saðlanýr. Böbrek, karaciðer, kalp, akciðer, pankreas organ nakillerine, gözün saydam tabakasý olan kornea, kan, kemik iliði ve pankreasýn insülin salgýlayan hücreleri de doku nakline örneklerdir.

Organ Nakli hangi hastalýklarda zorunlu bir týbbi uygulamadýr?

Organ Nakli, kimi organlarýn iþlevlerini yerine getiremeyecek duruma geldiðinde ve baþka hiçbir týbbi çözüm olmadýðýna karar verildiðinde zorunlu bir uygulamadýr. Kronik, yani geriye, saðlýklý durumuna kavuþturulamayacak biçimde hastalanmýþ organlarýn yerine saðlýklý organlarýn takýlmasý, hastanýn saðlýklý yaþama döndürülmesinin günümüzde tek tedavi yöntemidir.

Canlýdan canlýya organ nakli ne demektir?

Yaþayan bir insan, böbreklerinden birini ve/veya karaciðerinin bir kýsmýný nakil ihtiyacý olan bir baþkasýna hayatta iken verebilir. Her iki organ baðýþýnda da vericinin saðlýðýný olumsuz yönde etkileyen týbbi hiçbir bulgu ortaya çýkmamýþtýr. Taþýnan risk, vericinin geçireceði ameliyatýn riski kadardýr.

Kadavradan organ nakli ne demektir?

Beyin ölümü geçekleþmiþ kiþinin organlarýný alýp ihtiyacý olan bir kiþiye nakline kadavradan organ nakli denmektedir.
Hangi organ ve dokular nakledilebilir?
Dünyada: Dünya’da kalp, akciðer, karaciðer, böbrek, pankreas ve ince barsak gibi organlar ile kan, kemik iliði ve pankreasýn insülin salgýlayan hücrelerin nakli yapýlabilmektedir.

Türkiye’de:
Türkiye’de ise, kalp, akciðer, karaciðer, böbrek, pankreas, kornea, kemik iliði ve kan nakilleri baþarýyla yapýlmaktadýr.

Dünyada ve Türkiye’de kaç kiþinin yaþamasý Organ Nakli’ne baðlýdýr?

Dünyada, organ nakli yapýlmazsa yaþamý ölümcül bir tehlike altýnda olan 1 milyara yakýn insan yaþamaktadýr. Saðlýk Bakanlýðý’nýn son verilerine göre, bu sayýnýn 30 binini ülkemiz yurttaþlarý oluþturmaktadýr.

Organ Nakli’nin tarihçesi

Dünya’da: Tarih öncesinden bu yana güncelliðini koruyan organ nakli, dünyada modern anlamda ilk kez Macar kökenli bir cerrah olan Dr. Ullman tarafýndan Viyana’da 1902 yýlýnda hayvanlar üzerinde böbrek nakli ile denenmiþti. Daha sonra 1933 yýlýnda Dr. Voronov tarafýndan Sovyetler Birliði’nde, kadavra böbrek (ölü organý) ile gerçekleþtirildi. Bu alandaki çalýþmalara 1950′li yýllarda hýz veren ABD bilim adamlarý baþarýlý organ nakilleri yaparak, organ naklini normal bir týbbi uygulamaya dönüþtürdüler.
Türkiye’de: Türkiye’de ise, ilk kez 1969 yýlýnda Ankara ve Ýstanbul’da iki kalp nakli yapýldý, ancak baþarýlý sonuç alýnamadý. Ýlk baþarýlý organ nakli ise 3 kasým 1975 yýlýnda Dr. Haberal ve ekibince Hacettepe Üniversitesi Hastanesi’nde bir anneden oðluna yapýlan canlýdan canlýya böbrek nakli olmuþtur. 1978 yýlýnda ise, ülkemizin en çaðdaþ yasalarýndan biri olan Organ ve Doku Alýnmasý, Saklanmasý, Aþýlanmasý ve Nakline Ýliþkin 2238 sayýlý yasa çýkarýlmýþ ve organ naklinin yasal çerçevesi belirlenmiþtir. Yasanýn yürürlüðe girmesinden bir ay sonra ilk kadavradan böbrek nakli gerçekleþtirildi. 1990 yýlýnda ise birer ay arayla Avrupa ülkeleri arasýnda ilk kez ülkemizde çocuklarda akrabalararasý karaciðer nakli ile, dünyada ilk kez yetiþkenlerde akrabalararasý karaciðer nakli gerçekleþtirildi. Bugüne kadar ülkemizde yaklaþýk 4800 böbrek, 320 karaciðer, 75 kalp, 1 pankreas, 6000 kornea ve 600 kadar da kemik iliði nakli yapýlarak yurttaþlarýmýz saðlýðýna kavuþturuldu.

Organ Naklinde Karþýlaþýlan Sorunlar
( Organ Naklinden Sonra Dikkat Edilmesi Gerekenler )

Organ naklinden sonra vücudunuza takýlan yabancý organlara karþý vucudunuz tepki gösterecektir. Vucudumuzun yeni organlara tepkisini birlikte öðrenelim.

Organ nakli yapýlan hastalarýn baðýþýklýk sistemleri genellikle nakil yapýlan organlarý karþý savunma mekanizmasý oluþturur ve bu organlarý tahrip etmeye çalýþýr. Bu sebepten dolayý organ nakli yapýlan hastalar hayatlarý boyunca anti-rejeksiyon ilaçlarýný almak zorundadýrlar. Maksimum koruma saðlamak ve yan etkilerini azaltmak amacýyla birçok hastanede birkaç anti-rejeksiyon ilacý birlikte kullanýlýr.

Anti-rejeksiyon ilaçlarý yirmi yýl kadar once üretilmeye baþlandý. Cyclodporin bunlarýn en önemlilerinden biridir. Bu ilaçlarýn kullanýmýyla birlikte organ nakillerinde, bir yýl sonunda fonksiyonlarýný kaybetmeden çalýþan böbrek oraný %60 lardandan %90 lara yükseldi. Bu ilaçlar sayesinde daha önceden denememiþ organ nakilleri de yapýlmaya baþlanmýþtýr.

Organ Nakillerinde Karþýlaþýlan Güçlükler

Birçok ameliyat ve tedavide olduðu gibi, organ nakillerinde de risk söz konusudur ve bir takým sorunlarla karþýlaþýlabilir.
Nakil edilen organlar her gün anti-rejeksiyon ilaçlarý alýnarak korunmalýdýr. Bu ilaçlar baðýþýklýk sisteminin direncini azalttýðý için vücudumuzun diðer zararlý maddelere karþý olan duyarlýlýðý artar. Bu sebeple organ nakilerinden sonra enfeksiyon, kanser (genellikle deri kanseri) riski ve ihtimali artmaktadýr.
Alýnan bazý anti-rejeksiyon ilaçlarý da böbreklere zarar verebileceði gibi, bazý ilaçlar da yüksek tansiyon ve yüksek kollesterol gibi sorunlarý da beraberinde getirir.

Organ nakillerinden sonra düzenli yapýlan hastane ziyaretlerinde, doktorlar bu tür komplikasyonlar için sürekli olarak kontrol yaparlar. Bu sebeple organ nakli yapýlan hastalarýn hastane ziyaretlerini ihmal etmeden düzenli olarak ve zamanýnda yapmalarý önemle tavsiye edilir.

ORGAN BAÐIÞI

Organ Baðýþý nedir?
Organ baðýþý, kiþinin saðlýðýnda, kendisi öldükten sonra organlarýnýn kronik organ hastasý olan kiþilere nakledilmesi için baðýþlamasýdýr.

Organ baðýþý nasýl ve nerelere yapýlýr ?

Yasalara göre herkesin, iki tanýkla birlikte, kendisi öldükten sonra organlarýný baðýþladýðýný belirten bir belgeyi doldurarak imzalamasýyla ve bu belgeyi yetkili kurumlara teslim etmesiyle yapýlmýþ olur. Bu belgeler yetkili kurumlarca hazýrlanmýþ olabileceði gibi, kendilerinin hazýrladýðý bir belge de olabilir. Ayrýca sürücü belgesi alan kiþiler, belgede “organlarýmý baðýþlýyorum” bölümünü iþaretlemiþ olmakla, organlarýný baðýþlar. Organlarýnýn tümü, biri ya da birkaçý baðýþlanabilir. Bu seçenekler baðýþ belgelerinde vardýr. Baðýþ Belgesi, yetkili saðlýk kuruluþlarýnýn kayýtlarýna geçer. Kiþi bu belgeyi yanýnda bulunduracak olursa, ölümü halinde baðýþ vasiyeti yerine getirilir. Kiþi baðýþ kararý aldýktan sonra vazgeçebilir, bunun için belgesini imha etmesi veya yanýnda organlarýný baðýþlamadýðýný beyan eden bir belge taþýmasý yeterlidir. Kiþi organ baðýþý yapmak istemediðini bir belge ile belirten kiþiden hiçbir koþul altýnda organ alýnmasý mümkün deðildir. Organ baðýþlamak tam anlamýyla kiþinin iradesiyle ve gönüllü biçimde yapýlan bir insani davranýþtýr.

Beyin Ölümü nedir? Kimler beyin ölümüne karar verir?

Bir kiþi herhangi bir nedenle yaþamsal iþlevlerini yitirdiðinde buna “beyin ölümü” denir. Bu durumda kiþi kendiliðinden soluk alýp veremez. Beyin iþlevini geri dönülmez biçimde yitirmiþtir. Týp, bu durumu “ölüm durumu” olarak kabul eder. Kalbi ise, yalnýzca solunumu sürdürmeyi saðlayan solunum cihazlarýna ve baþka makinalara baðlý olduðu sürece çalýþabilir.
Beyin ölümü kararýný ancak dört kiþiden oluþan bir uzman doktor ekibi karar verir. Bu uzman ekip, kardiyolog, anestezi ve reanimasyon uzmaný, nörolog ve nöroþirurjiyen’den oluþur. Bu ekip, fizik muayene ile ve o ülkede o merkezde týbbýn en ileri olanaklarý içerisinde laboratuvar tetkikleri yaparak beyin ölümü olduðuna karar verir ve bunu bir belge ile resmileþtirir. Bu resmi belge hazýrlanmadýkça beyin ölümü kesinlik kazanmamýþ sayýlýr ve kiþinin organlarý asla alýnamaz. Dört kiþilik ekipten hiçbiri, hastayý yatýran, durumunu takip eden doktorlardan deðildir. Organ nakli yapan ekibin içinden bir doktor da bu dört kiþilik ekipte yer alamaz. “Beyin Ölümü” kararýný týbbýn olanaklarý ölçüsünde, yukarýda sayýlan uzmanlar baðýmsýz olarak verir.
Organ nakli ve baðýþý konusunda 2238 sayýlý yasamýz neleri öngörmektedir?
Canlýdan organ nakli için kiþinin 18 yaþýný doldurmuþ bulunmasý, akli
dengesinin yerinde olmasý þarttýr.

Canlýdan organ naklinde, verici kiþinin maddi bir çýkarý olmasý ve/veya bu durumu bilen doktorun organ nakli yapmasý suçtur.
Kadavradan organ naklinin yapýlabilmesi için beyin ölümü belgesinin hazýrlanmýþ olmasý, kiþinin saðlýðýnda organlarýný baðýþlamasý, baðýþladýðýna dair bir belge yoksa yakýnlarýnýn rýzasýnýn alýnmasý þarttýr. Kiþinin ölümü anýnda yanýnda herhangi bir yakýný yoksa, ve üzerinden organlarýný baðýþlamadýðýna dair bir belge çýkmazsa, 2594 sayýlý yasa, organlarýnýn alýnmasýna izin vermektedir.

Ölünün fizik bütünlüðünü deðiþtirmeyen organlar, (örneðin kornea) herhangi bir baðýþ ya da izin aranmaksýzýn nakil için alýnabilir.
Organ alýmý, satýmý, bunun ticaretinin ya da reklamýnýn yapýlmasý aðýr eza gerektiren bir suçtur.

Adli nedenlerle ölen kiþilerin organlarý nakil için çýkartýlýrken yapýlan ameliyattaki bulgular adli rapora eklenir ve otopsi bu ameliyattan sonra gerçekleþtirilir. Adli iþlemler organ nakli için yapýlan iþlemleri geciktiremez.
Dinimiz ve diðer dinler organ nakline ve organ baðýþýna nasýl bakmaktadýrlar ?

Dinimiz Müslümanlýk organ baðýþý konusunda hiçbir kuþkuya yer býrakmayacak biçimde açýktýr ve organ baðýþýyla hayat kurtarmanýn sevap olduðunu bildirmektedir.

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’nýn 1980 yýlýnda aldýðý karar aynen þöyledir: “Baþkanlýðýmýz Din Ýþleri Yüksek Kurulu’nun 6.3.1980 tarih ve 396 sayýlý uzun kararý ile organ naklinin caiz olduðunu bildirmiþtir. Bu karara göre organ nakli için þu þartlara uyulmasý gerekmektedir.
1.Zaruret halinin bulunmasý, yani hastanýn hayatýný veya hayati bir uzvunu kurtarmak için bundan baþka çarenin olmadýðýnýn mesleki ehliyet dürüstlüðüne güvenilen bir tabib tarafýndan tesbit edilmesi.
2.Hastanýn bu yoldan tedavi edileceðine tabibin zann-ý galibinin bulunmasý.
3.Organ veya dokusu alýnan kiþinin, bu iþlemin yapýldýðý esnada ölmüþ olmasý.
4.Tedavisi yapýlacak hastanýn da kendisine yapýlacak bu nakle razý olmasý gerekir.

Sizin organýnýzý vereceðiniz kiþinin yaptýðý iyi ve fenalýklardan tamamen kendisi sorumludur.”
Hýristiyanlýk, Yahudilik, Budizm ve diðer dinler de, organ baðýþýný insan sevgisinin bir parçasý olarak kabul etmektedirler ve bu alandaki çabalarý destekledikleri gibi, din kurumlarý organ baðýþýnýn yaygýnlaþmasý için özel çabalar yürütmektedirler.

Bir hasta henüz ölmeden organlarýnýn alýnmasý mümkün müdür?

Hayýr deðildir. Bir hekimin asýl görevi hastalarýný tedavi etmektir. Hipokrat’ýn koyduðu esaslardan biri olan “önce zarar verme” (primum nil nocere) tüm hekimlerin ilk amacýdýr. Hekim bir hasta ile karþýlaþtýðýnda ona zarar vermeden tedavi etmek üzere eðitilmiþ ve yemin etmiþtir. Yapýlan tüm giriþimlere raðmen hasta hayatýný kaybeder veya hayatýný kaybetmiþ olarak hekime ulaþýrsa organ alýmý konusu gündeme gelebilir. Bu gibi durumlarda da hekimleri zan altýnda býrakmamak için yasal düzenlemeler yapýlmýþtýr. Hastayý ilk deðerlendiren ve tedavisini planlayan hekim veya hekimler ile organ naklini yapacak hekimlerden hiçbiri hastada “beyin ölümü” geliþip geliþmediðini belirleyen grubun içinde olamaz. Dört farklý uzmandan oluþan hekim grubu bu durumdaki hastayý deðerlendirir, muayene ve diðer tetkikler ile objektif kararýný verir. “Hastada beyin ölümü mevcuttur” kararý rapor ile belirlendikten sonra bile organlarýn alýnabilmesi çeþitli koþullara baðlýdýr.

Beyin ölümü geliþen her hastanýn organlarý alýnýr mý ?

Hayýr alýnamaz. Ölen kiþinin üzerinden organlarýný baðýþlamadýðýna dair bir belge çýkarsa hiçbir þekilde organlarý alýnamaz. Kiþinin üzerinden herhangi bir belge çýkmazsa yakýnlarýnýn beyaný esas alýnýr. Hayatta iken yakýnlarýna yapmýþ olduðu sözlü vasiyete göre yakýnlarý organ baðýþýnda bulunur veya bulunmaz. Bu durumda yakýnlar olumsuz yanýt verirse hiçbir þekilde organlarý alýnamaz. Ölen kiþinin o andaki týbbi durumu, önceden geçirdiði hastalýk ya da ameliyatlarý, organ ve dokularýnýn tamamý ya da bir kýsmýný nakledilemez hale getirmiþ olabilir. Bu durumlarda ilgili organ veya dokular kullanýlamayacaktýr. Duruma göre baðýþ konusunda bir engel olmasa bile bu nedenle organ ve dokularý alýnamayabilir.

Hangi durumlarda yakýnlarýn izni aranmaksýzýn organ veya doku alýnabilir?
Kiþinin üzerinden organ baðýþý yaptýðýna dair bir belge çýkarsa ilgili organ veya dokularýn alýnmasý için yakýnlarýnýn iznine gerek duyulmaz. Beyanda belirtilen dýþýnda organ veya dokular yakýnlarý izin verse bile alýnamaz. Öldüðü zaman üzerinden organ baðýþý ile ilgili hiçbir belge çýkmayan kiþilerin o ana kadar yakýnlarýna ulaþýlamadý ise ve beyin ölümü geliþen kiþinin vücut fonksiyonlarýný istenen düzeylerde tutmak imkansýz ise yakýnlarýnýn izni olmaksýzýn organ ve dokularý alýnabilir. Yasalarýmýza göre ölünün vücut bütünlüðünü bozmayacak (kornea gibi) doku veya organlarýn alýnmasý için kimsenin iznine gerek yoktur. Ancak hekimler organ nakline karþý duyulan ilgiyi kýrmamak için mümkün olan her koþulda izni almaktadýr.
Organ baðýþ kartý’ný olumlu dolduran herkesin organlarý alýnabilir mi ?
Hayýr alýnamaz. “Organ baðýþ kartlarý”, kiþilerin kendi düzenledikleri belgeler ve resmi kimlik kartlarýndaki ilgili bölümler, kiþilerin kendi niyetlerini belirttikleri belgelerdir. Organ ve doku nakli için uygun týbbi koþullar gereklidir. Bu koþullar gerçekleþmeden organlarý nakledilemez, dolayýsý ile alýnmaz.

Hayatta iken organ baðýþý yapmýþ bir kiþi hastane dýþýnda bir yerde öldüðü zaman organlarýný almak mümkün müdür ?
Pratik olarak mümkün deðildir. Kalbi durmuþ kadavralarýn organlarý, kalp durduktan çok kýsa bir süre sonra (yarým saat, bir saat) çýkartýlmýþ ya da özel týbbi önlemler alýnmýþ olmaz ise kullanýlamaz hale gelir. Bu durum hastanede yatan hastalar için bile güçlük yaratmaktadýr, hastane dýþýndaki benzer durumlar pratik olarak alýnmasýný imkansýz hale getirmektedir.

Organ baðýþ kartýný olumlu dolduran herkesin organlarý kullanýlamýyorsa neden bu kartlar veya belgeler düzenleniyor ?

Son evre organ hastalarý için hayatta kalmanýn tek yolu organ naklidir. Canlýdan organ nakli belirli organlar için uygulanabilen bir tekniktir ve her hastanýn uygun vericisi bulunmamaktadýr. Bu nedenle tüm dünyada olduðu gibi ülkemizde de yeterli sayýda organ yoktur. En büyük organ kaynaðý uygun koþullarda hayatýný kaybetmiþ kiþilerin organlarýdýr. Bu durumdaki kiþilerin vücut fonksiyonlarý tamamen týbbi destekle devam etmektedir ve bu durumu uzun süre dengede tutmak imkansýzdýr. Dolayýsý ile kadavradan organ alýnabilmesi için zaman çok önemli bir faktördür. Diðer yandan hiç beklenmedik bir anda yakýnýný kaybettiðini öðrenen bir kiþinin organ baðýþý için hýzlý karar vermesini beklemek çok zordur. Yakýnla,r ancak hayatta iken organlarýný baðýþladýðýný belirten yakýnlarý için hýzlý karar verebilmektedir. Ayrýca bu konuyu kaybettiði yakýný ile özel olarak konuþmamýþ, ancak kendisi organ baðýþý yapmýþ kiþiler, o zor ve acýlý anda kendisine organ baðýþýnda bulunup bulunmayacaðý soran hekimin neden böyle bir teklifte bulunduðunu idrak edebilir.

Özetle “Organ Baðýþ Kartlarý”, “Organ Baðýþ Kampanyalarý”, “Transplantasyon Haftasý” ve “Transplantasyon Oyunlarý” gibi çeþitli faaliyetlerin tek bir amacý vardýr; “ Bir yakýnýmýzý kaybettiðimiz anda onun organlarý ile kurtulabilecek hayatlarýn var olduðunu daha önceden öðrenmemizi ve gerektiðinde bu kararý daha hýzlý alabilmemizi saðlamaktýr. “

TÜRKÝYE’DEKÝ DOKU VE ORGAN NAKLÝ MERKEZLERÝ (2003 Kasým itibariyle)
MERKEZ / YAPILAN NAKÝL TÜRÜ

Akdeniz Üniversitesi Týp Fakültesi Hast., Antalya : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Çukurova Üniversitesi Týp Fakültesi Hast, Adana : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Hacettepe Üniversitesi Týp Fakültesi Hast, Ankara : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Hast, Ankara : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Gazi Üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi, Ankara : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea
Baþkent Üniversitesi Týp Fakültesi Hast, Ankara : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea
Ýstanbul Üniv. Cerrahpaþa Týp Fak. Hast, Ýstanbul : Karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Ýstanbul Üniv. Ýstanbul Týp Fakültesi Hast, Ýstanbul: Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Marmara Üniversitesi Týp Fakültesi Hast, Ýstanbul : Böbrek, kornea, kemik iliði
Ege Üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi, Ýzmir : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Dokuz Eylül Üniversitesi Týp Fakültesi Hast, Ýzmir : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi, Bursa : Böbrek, kornea
Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi, Kayseri: Böbrek, kornea, kemik iliði
On Dokuz Mayýs Üniv. Týp Fak. Hast, Samsun: : Böbrek, kornea
Osmangazi Üniversitesi Týp Fakültesi Hast, Eskiþehir: Karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
Karadeniz Teknik Üniversitesi Týp Fak. Hast, Trabzon: Kemik iliði
Selçuk Üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi, Konya : Böbrek
Atatürk Üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi, Erzuru : Böbrek
Gülhane Askeri Týp Akademisi Komutanlýðý, Ankara : Kalp, karaciðer,böbrek, kornea, kemik iliði
SSK Ankara Ýhtisas Hastanesi, Ankara : Böbrek
SSK Tepecik Eðitim Hastanesi, Ýzmir : Böbrek, kornea, kemik iliði
SSK Ýzmir Eðitim Hastanesi, Ýzmir : Böbrek, kornea
Ankara Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi : Kornea
Ankara Numune Eðitim ve Araþtýrma Hast, Ankara : Kornea, kemik iliði
Türkiye Yüksek Ýhtisas Eðitim ve Araþt. Hast, Ankara : Kalp, karaciðer,böbrek
Haydarpaþa Numune Eðitim ve Araþt. Hast, Ýstanbul : Böbrek, kornea
Dr. Lütfi Kýrdar Kartal Eðitim ve Araþt. Hast, Ýstanbul : Kornea
Koþuyolu Kalp Eðitim ve Araþtýrma Hast, Ýstanbul : Kalp
Prof.Dr. N. Reþat Belger Eðit. ve Araþt. Hast, Ýstanbul : Kornea