Yeþil yapraklardan süzülerek demliklerde kývama gelen bir keyiftir; çay... Bir kahvenin 40 yýl hatýrý olsa da, çay hükümranlýðýný nice kýrk yýllar ile deðiþtirilemeyecek kadar, kimi zaman kahvaltý sofralarýnda kimi zaman ise bir dost muhabbetinde baþ köþeye oturarak asýrlarca sürdürüyor. Güneþin kavurucu sýcaklarýnda ýlýk ýlýk esen rüzgarýn konuk olduðu yaylalarda çay içmenin keyfi ise bambaþka. Tavþan kaný olgunluðuyla göz kýrpan ve insanýn içindeki tüm soðuklara meydana okuyan misk gibi bir bardak dolusu çay, uzun kýþ gecelerinin vazgeçilmezi olurken, anýlarýn hayata geçirilmesinde de en önemli yardýmcý misyonu üstleniyor.

ÇAYIN HÝKAYESÝ

Çay ilk olarak týbbi nedenlerle içilmiþ. Çay içerek zihni uyanýk tutmak, her derde deva özelliklerinden yararlanmak mevzu bahis edildi. Çinliler ve çayý onlardan 16. yüzyýlýn sonuna doðru aldýklarý söylenen Japonlar, kendi dini ve milli adetlerine uygun bir çay içme töresi geliþtirdi. Çay Avrupa'da 17. yüzyýldan beri keyif maddesi olarak içildi. Türkiye'de çay yetiþtirme konusunda ilk giriþimin Tanzimat devrinde 1888 yýlýnda yapýldýðý, dönemin yazýlý belgelerinden anlaþýlýyor. Çayýn yaygýnlaþmasýna iliþkin hikaye ise þöyle anlatýlýyor:

"Hoca Ahmet Yesevi bir gün Türkistan illerinde birine misafir olur. O gün hava çok sýcak olduðu için yorulmuþtur. Evine misafir olduðu Türkmen'in komþusunun eþi doðum yapmak üzeredir. Türkmen, Hoca Ahmet Yesevi'den dua etmesini ister, Ahmet Yesevi de dua eder. Türkmen'in isteði olur. Türkmen bu duruma çok sevinir. O yörenin önemli bir ikramý olan çayý kaynatýp getirir. Hoca Ahmet Yesevi çayý sýcak içince yorgunluðu gider. Sonra da 'Bu þifalý bir þeymiþ, hastalarýnýza bundan içirin ki, þifa bulsunlar' diye nasihat etmiþ. Çay o günden sonra tüm Türk illeri arasýnda kullanýlmaya baþlamýþ ve þifa verici bir içecek haline gelmiþ."



4000 yýllýk tarihe sahip çay Türklerin hayatýna geç girmiþse de pir girmiþ. Gün boyunca çay içmemizin yaný sýra kendimize özgü demleme usulü, ince belli cam bardaklar, Erzurum þekeriyle kýtlama çay içmek milli kültür tarihimizin inkar edilemezlerinden.

DÜNYADA ÇAY TÜKETÝMÝ

Dünya üzerinde çay bitkisi, kuzey yarýmkürede yaklaþýk 42 enlem derecesinden, güney yarýmkürede 27 enlem derecesine kadar olan kuþak üzerinde yetiþtiriliyor.

Yaðýþýn bol ve iklimin sýcak olduðu bölgelerde yetiþtirilmesine raðmen dünyada çay üretiminin ekonomik olarak yapýldýðý yerler sýnýrlý. Hindistan, Çin, Sri Lanka, Endonezya, Kenya ve Japonya çay bitkisinin yaygýn olarak yetiþtirildiði ve çay üretiminin yoðun olarak yapýldýðý ülkeler. Baþta bu ülkeler olmak üzere Türkiye ile birlikte 30'a yakýn ülkede ekonomik düzeyde çay üretimi gerçekleþtiriliyor.

Çayýn yetiþtirilmesinde en önemli etken ise iklim ve toprak. Yýllýk sýcaklýk ortalamasýnýn 14 santigrat derecenin altýna düþmemesi, toplam yýllýk yaðýþýn 2 bin milimetreden az olmamasý ve aylara göre daðýlýmýnýn düzenli olmasý, baðýl nem oranýnýn ise en az yüzde 70 olmasý, çay bitkisinin normal geliþimi için gerekli þartlar olarak sýralanýyor. Çay bitkisi kumdan kile kadar deðiþik yapýdaki asit tepkimeli topraklarda yetiþebiliyor.

Dünyada çay tarým alanlarý yaklaþýk 2 milyon 500 bin hektar. Bu alanýn yüzde 86'sý Asya, yüzde 9'u Afrika, geri kalan yüzde 5'lik kýsmý Güney Amerika ve Okyanusya kýtalarýyla Rusya'da bulunuyor.



Dünyada kuru çay üretimi 2 milyon 600 bin ton. Bu miktar üretimin yüzde 82.5'i Asya, yüzde 14.7'si Afrika, yüzde 2.8'i Güney Amerika ve Okyanusya kýtalarýyla Rusya'da yapýlýyor. Dünyada üretilen kuru çayýn yüzde 42.5'i ihraç ediliyor. Büyük çay üreticisi ülkelerden Asya kýtasýnda yer alanlarýn dünya ihracatýndan aldýklarý pay yüzde 64, Afrika kýtasýnda yer alanlarýn aldýklarý pay yüzde 30.9, Güney Amerika kýtasý ve diðerlerindekilerin payý ise yüzde 5.1'dir.

Dünyada tüketim amaçlý çay ithalat miktarý ise 1 milyon 117 bin ton. Ýthalatýn yüzde 27.9'u Asya, yüzde 16.8'i Afrika ülkeleriyle yüzde 14.4'ü Ýngiltere ve Ýrlanda, yüzde 9.9'u Rusya Federasyonu ve geri kalan yüzde 3.1'i ise diðer ülkeler tarafýndan yapýlýyor.

Yýllýk kiþi baþýna çay tüketim miktarlarý yüksek olan ilk 5 ülke ise, Ýrlanda (3.17 kg), Kuveyt (2.66 kg), Ýngiltere (2.46 kg), Türkiye (2.36 kg), Katar (2.00 kg). Türkiye, çay tarým alanlarýnýn geniþliði bakýmýndan, dünyada üretici ülkeler arasýnda 6. sýrada, kuru çay üretimi yönünden 5. sýrada, yýllýk kiþi baþýna tüketim bakýmýndan ise 4. sýrada yer alýyor.



Yeþil çay, "camellia sinensis" çay bitkisinin tepe tomurcuðu ve onu takip eden 2 yaprak esasýna göre hasat edilmiþ taze sürgünlerinden üretilen Non-okside bir çay çeþidi. Dünyada ilk kez Çin'de üretilen, M.S. 800'lü yýllarda Çin'den Japonya'ya getirilen bu ürünün, o yýllarda da güçlü bir ilaç ve saðlH yörenin önemli bir ikramý olan çayý kaynatýp getirir. Hoýklý bir içecek olarak tüketildiði biliniyor. Daha sonraki yýllarda yapýlan bilimsel çalýþmalar, yeþil çayýn insan saðlýðý açýsýndan mucizevi bir ürün olduðunu gösterdi.

Dünyada yýlda ortalama 700 bin ton yeþil çay üretilmekte, üretici ülkeler sýralamasýn da 450 bin tonla Çin 1. sýrada yer alýyor. Japonya, Endonezya, Vietnam, Hindistan ve Sri-Lanka diðer üretici ülkeler. Dünyada tüketimi hýzla artmakta olan yeþil çay, ülkemizde de henüz tanýnmaya baþlandý. Türkiye çaycýlýðýna katkýda bulunak ve Türk insanýný yeþil çayla tanýþtýrmak amacýyla Çay Ýþletmeleri Genel Müdürlüðü'ne baðlý Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Araþtýrma Enstitüsü bünyesinde "Türk Yeþil Çayý Deneme Üretimi" adlý proje yürütüldü. Taþlýdere Çay Fabrikasý'nda kurulan pilot ünitede 7-21 Ekim 2003 tarihleri arasýnda deneme üretimleri yapýldý.