Kravatýn hikayesi

Bir yarýþmacý, “Kim 500 Milyar Ýster” adlý yarýþma programýnda “Kravat hangi ülkeden çýkmýþtýr” sorusuna Hýrvatlar yerine Fransýzlar yanýtýný vererek 250 milyar tl kaybetmiþti. Uzun ve tartýþmalý bir tarihe sahip olan kravat, bugün dünyada yaklaþýk 650 milyon kiþi tarafýndan kullanýlýyor ve yýlda satýlan kravat sayýsý ise 800 milyonu buluyor. Ýþte kravatýn hikayesi.
..Savaþlar bazen umulmadýk sonuçlar doðurabiliyor. Avrupa’nýn göbeðinde 1618’den 1648’e kadar süren 30 Yýl Savaþlarý üzerinden asýrlar geçti. Savaþ sonrasýnda sýnýrlar ve dengeler deðiþti. Sonra yavaþ yavaþ taþlar yerine oturdu ve yaþam normale döndü, savaþ unutuldu. Bugün 30 Yýl Savaþlarý’nýn yaþamýnýzý hemen her sabah etkilediðini söylesek muhtemelen bir anlam veremeyeceksiniz...
Oysa tarih kitaplarýnda satýr aralarýnda kalmýþ bir ayrýntý nedeniyle sadece sizin deðil, dünya üzerinde yaklaþýk 650 milyon erkeðin her sabah 30 Yýl Savaþlarý’ný yadettiði gerçeði ile karþý karþýyayýz.

Kravatýn doðuþu
1635’de, 30 Yýl Savaþlarý sürerken Fransýz Kralý XIII. Louis için savaþan yaklaþýk 160 bin lejyoner ve þövalye arasýnda bir grup asker vardý ki kýyafetlerindeki bir ayrýntý nedeniyle diðer askerlerden rahatlýkla ayrýlabiliyordu. Hýrvat askerleri farklý kýlan, boyunlarýna baðladýklarý atkýlardý.
Savaþa giden Hýrvat askerlerini uðurlayan eþleri, sevgilileri, anneleri baþlarýndan çýkarttýklarý atkýlarý, sevdikleri adamlarýn boyunlarýna baðlamýþ ve birer düðüm atmýþlardý. Bir yandan evlerinden uzakta olduklarý sürece bu atkýlarý her gördüklerinde kendilerini ve evlerini anýmsamalarýný istiyor bir yandan da attýklarý özel düðümlerin erkeklerini kötülüklerden koruyacaðýna inanýyorlardý.
Savaþ sürerken, Hýrvat askerlerin boyunlarýndaki baðlar dikkatlerden kaçmadý. Kadýnlardan yadigar bu uðurlar, Fransýz modacýlarýn elinde önemli bir aksesuara dönüþürken tabii ki süreç içinde büyük deðiþikliklere uðradý. Savaþa giden Hýrvat erkeðinin boynuna eþarpýný baðlayan Hýrvat kadýn ile sabah evden çýkarken eþinizin kravatýnýza son bir biçim vermesi aslýnda ne kadar da birbirine yakýn iki davranýþ. Üstelik aradan geçen asýrlara raðmen...
Antik çaðlardan 6. Yüzyýlýn ikinci yarýsýna kadar boyunlarýný açýkta býrakmakta bir sakýnca görmeyen erkekler, Rönesansla birlikte boynu çevreleyen yakalarý keþfetmeye baþladý. Bu yakalar 17. yüzyýlda dantallerle renklendi ve modelleri çeþitlenmeye baþladý.
1974 yýlýnda, MÖ 3. yüzyýlda yaþamýþ olan Çin Ýmparatoru Ch’in Shih Huang-ti’nin mezarý açýldýðýnda moda tarihini de gözden geçirme gereði doðdu.
Huang-ti’nin mezarý çevresinde gerçek insan boyutlarýnda 7 bin 500 asker heykeli figürü bulunuyordu. Ýmparator dahil, her askerin taþýdýðý bu aksesuar, akla sorular getirdi. Ayný dönemde Romalýlar’ýnda özellikle soðuk mevsimlerde sefere çýktýklarý zaman benzer bir yolla boyunlarýný kapattýklarý bilgisi de eklenince boyun baðýnýn tarihçesi de sarsýldý.
Ýlk bakýþta görünen, boyunlara takýlan atkýlarýn soðuða karþý alýnmýþ bir önlem olduðu idi; ancak Çin Kültürü’ndeki bir inanýþ, bu basit açýklamayý da havada býrakmýþ oldu. Çin kültüründe ademcik kemiði bedenin önemli merkezlerinden biri olarak kabul ediliyor ve yaþam enerjisinin çýkýþ noktasý olarak görülüyordu.
Çinli askerlerin boyunlarýna taktýklarý eþarplarýn, ademcik kemiðini korumak amacý güdüp gütmedikleri sorusu, beraberinde bu aksesuarýn dinsel ve kültürel bir temeli olabileceði ihtimalini de gündeme getirdi.

Fransýz subaylarýn beðenisi
Deðiþik bilgiler olmakla birlikte boyun baðlarýnýn 30 Yýl Savaþlarý’nda popüler olduðu kabul ediliyor. O güne kadar ‘ruff’ denilen bir tür yaka kullanan Fransýzlar, Hýrvatlar’ýn kullandýðý, ütüleme, kolalama gibi sorunlarý olmayan yeni boyun baðlarýný kabullenmekte hiç mi hiç zorlanmadýlar. Arazi þartlarýnda, ‘ruff’lardan çok daha kullanýþlý olan yeni boyun baðlarý ayrýca sýcak kalmalarýna da yardýmcý oluyordu.
Savaþ sonrasýnda evlerine dönen Fransýz subaylar, yeni tanýþtýklarý bu kýyafeti günlük yaþamlarýnda kullanmaya devam ettiler. Kravat, özellikle askeri üstünlüklerini her fýrsatta vurgulamaktan hoþlanan Fransýz aristokrasisi arasýnda 1650’lerde moda þeklinde yayýldý. Fransýzlar, kendilerine özgü revizyonlarla geliþtirdikleri aksesuara ‘A la Croate - Hýrvat Usulü’ adýný takmýþtý. A la Croate’ýn, Cravate’ye, yani bugünkü kullanýldýðý ‘kravat’ haline dönüþmesi sýrasýnda þekli, kullanýmý, yüklendiði sembolik anlamlar da tarihin aksýyla birlikte büyük deðiþiklikler gösterdi. Kravatýn renkleri, kullanýlan desenler, baðlama þekilleri sosyal sýnýflar arasýndaki farklýlýklarý, politik görüþleri yansýtan semboller oldu; modacýlar tasarýmlarýný renklendirmek için kullanýrken, ressamlar onlardan hiç de geride kalmayýp tasarýmlarýný resimlerinde sergilediler gizliden gizliye...
Kravatýn erkek yaþamýna katýlmasýyla birlikte ciddi bir sorun da doðmuþ oldu. Sabah uyanan erkekler, kýyafetlerine göre bir kravat seçmek zorundaydý artýk. Bu seçim zaman zaman öylesine zorlaþabiliyor ki, kravatýný belirleyip, ona göre elbise seçenlere bile rastlanýyordu...
Bir baþka sorun da seçilen kravatýn düzgün ve doðru uzunlukta baðlanabilmesiydi... Bu iki yepyeni sorunu ilk yaþayanlardan biri Fransýz Kralý XIV. Louis oldu. Kral, her sabah uyandýðýnda hizmetçleri, karþýsýna rengarenk ve çeþitli desenlerde kravatlarla diziliyordu. Doðru kravatý seçmek için harcanan zamandan belki daha da fazlasý kravatýn doðru bir þekilde baðlanmasýna ayrýlýyordu.
Bir süre sonra kralýn beðendiði kravatlar ve baðlama þekillerine göre, gömleklerin hemen arkasýna teðellenmiþ kravatlar hazýr olarak getirilmeye baþlandý. Bugün bazý erkeklerin tercih ettiði ‘hazýr kravatlarýn’ atasý da uyanýk bir hizmetçinin bu dahiyane fikri olsa gerek...

Günümüzde kravat
Uzun ve tartýþmalý bir tarihe sahip olan kravat, bugün dünyada yaklaþýk 650 milyon kiþi tarafýndan kullanýlýyor ve yýlda satýlan kravat sayýsý ise 800 milyonu buluyor. 1960’larýn sonu, 1970’lerin baþýnda çiçek çocuklar ve özgürlük þarkýlarýyla birlikte, otoriteyi, düzeni temsil ettiði gerekçesiyle ciddi bir darbe yiyen kravat kullanýmý, 1980’lerin ‘yuppi’leriyle birlikte yeniden gündeme oturmayý baþardý. Bir tür kartvizit gibi boyunlarýnda taþýdýklarý kravat ile gurur duyan erkekler, statülerinin bayraðý gibi gördükleri kravatlara olaðanüstü önem vermeye baþladýlar.
1990’lar ise kravat için zorlu geçeceðe benziyordu. Ýtalyan ayakkabý devi Suparga’nýn baþkaný Franco Bossisia açýkça kravata karþý savaþ açarak þu demeci verdi: “Kravat hiçbir iþe yaramaz, erkeklerin çoðu ilginç bir kravat seçeyim derken rezil oluyor. Üstelik çok sýkýcý ve sýcak tutuyor.” Bossia’nýn bir de iddiasý vardý: “Beþ yýl sonra, iþ dünyasý dahil hiç kimse kravat takmayacak.” Sinemanýn usta yönetmeni Orson Welles de kravatý sevmeyenlerden. Usta sinemacýyý mý örnek alýyorlar bilenmez; ama son yýllarda en önemli törenler dahil, sahneye kravatsýz çýkan oyuncularýn sayýsýnda ciddi bir artýþ var. Kravat karþýtý lobi ne derse ve ne kadar güçlenirse güçlensin, ciddiyetin ve statünün sembolü gibi görünen kravatýn tahtýný sarsmak hiç de kolay görünmüyor.

Kaliteli bir kravat
Erkeklerin giyim konusundaki bilgisini ve hatta genel olarak zevkini kravatý üzerinden yapýlan deðerlendirmeler belirtiyor. Doðru seçilmiþ bir kravat, çok da iyi olmayan bir kýyafetin havasýný bir anda deðiþtirebildiði gibi, kötü bir seçim de çok iyi bir kýyafetin tüm güzelliðini yutabiliyor. Durum böyle olunca erkeklerin derslerine iyi çalýþmalarý gerekiyor. Kaliteli bir kravatýn özellikleriyle baþlayabilir ilk ders. Eni 8.5 - 10 cm, boyu 140 cm. olan klasik bir kravatýn yüzde yüz ipek olmasý kalitenin belki de en önemli göstergesi. Kravat kumaþlarý dokuma ve baský olmak üzere ikiye ayrýlýyor. Kalýn dokusu nedeniyle baðlamasý güç olsa da dokuma kravatlar, kalitenin göstergelerinden biri. Dokuma kravatlarda en yaygýn desen, diyagonal çizgiler olarak biliniyor. Son dönemlerde, ipek kravatlarýn yaný sýra yün, yün-kaþmir, yün-ipek-keten ya da ipek-keten gibi karýþýmlardan da kaliteli ürünler çýkýyor.
Kumaþlarýn kaliteyi belirlemesinin yaný sýra astar, tela ve dikiþ özellikleri de kravatýn önemli ayrýntýlarýndan.
El dikiþi olan kravatýn arka kapamasýnda dikiþ belli bir mesafede biter ve arka uç açýkta býrakýlýr. Buradaki amaç, kumaþ ve telanýn uyumlu hareketinin saðlanmasýdýr.
Bazý kravatlarda bu bölümde ipek iðnesi kullanýlýrken, bazý kravatlarda da iplik ucu dýþarýda býrakýlýr. Bu iðnenin çýkartýlmamasý ve ipliðin kesinlikle kopartýlmamasý gerekir. Kalitenin son ve önemli göstergesi ise, astarda markasýnýn dokunmuþ olmasýdýr.
Bütün bunlarý öðrenmek zor gelen erkekler için baþarýsý kanýtlanmýþ bir yöntem de kravat seçimi konusunun eþlere havale edilmesi.

Kravatýn incelikleri
- Kravat ucu, pantolon kemerinin alt hizasýna gelecek þekilde baðlanmalý.
- Çözüldüðü zaman ilk boyuna geri dönmeli.
- Çýkarmasý kolay olmalý.
- Rutubetli yerlerde býrakýlmamalý.
- Kesinlikle ütülenmemeli (Kuru temizleme esnasýnda preslenmemeli)
- Geceleri kesinlikle baðlý býrakýlmamalý.
- Örgü kravatlar, uzamasýný engellemek için yuvarlak þekilde muhafaza edilmeli.
-Kot pantolonla birlikte, bez kumaþtan yapýlmýþ sportif bir model tercih edilmeli.
-Kravat düðümü çekiþtirilerek açýlmamalý.
-Asla astarý görünmemeli.

-Ceketin sol cebine konan süs mendiliyle uyumlu olmamalý
- Her zaman gömlekle tezat oluþturmalý ancak tam aksi bir seçim de yapýlmamalý.
- Diyagonal dokuma kravatlar takým elbiselerle kullanýlmamalý. (Takým elbiselerle, mikro desenli dokuma kravatlar tercih edilmeli.)
- Yün ve kaþmir kravatlar soðuk günlerde, aðýr kumaþlarla kullanýlmalý.
-Keten ve keten karýþýmlý kravatlar ise sadece yaz mevsiminde ve pamuklu, keten kýyafetlerle tercih edilmeli.

Türkiye’de kravat
Osmanlý Ýmparatorluðu içinde kravat takan ilk padiþah Sultan Abdülmecid olarak biliniyor. Batýlýlaþma harektleri etkisinde öncelikle aydýnlar arasýnda kendine yer bulan kravat, padiþahýn da tercih doðrultusunda devlet dairelerine girmiþ oldu.
Cumhuriyetin ilaný ve kýlýk kýyafet devriminin etkisiyle önce kentlerde ardýndan kasabalarda yaygýnlaþan kravat kullanýmý, bir süre sonra halk arasýnda popülaritesini yitirde ve ‘özel günlerin sembolü’ olarak gardroplara kaldýrýldý. Sanayileþme ve kentleþmeyle birlikte gardroplardan çýkartýlan kravatlar iþ yaþamýnýn kýyafet unsrlarýndan biri olarak günlük hayatýmýza girerken, devlet geleneðinde etkisini hep sürdürdü. Bugün, devlet memurlarý, lise öðrencileri ve iþ dünyasý için olmazsa olmaz bir zorunluluða dönüþmüþ gibi görünüyor.

Kravat baðlamak ciddi iþtir
Gazetelerde yer alan bir habere göre Ýngiltere’nin ünlü Cambridge Üniversitesi’nden fizik doktoru Thomas Fink ve Yong Mao, kravat üzerine yaptýklarý ciddi ve uzun süreli bir çalýþmanýn sonucunda kravat baðlamanýn teorisini geliþtirdiler. Bilim adamlarýnýn çalýþmasýnýn temelinde kravatýn ‘bir geometri objesi’ olarak deðerlendirmeleri yatýyordu.
Biri yavaþ hareketlerle kravatýný baðlarken, diðeri elinde kamerayla baðlama hareketlerini kaydeden bilim adamlarý, bu görüntüleri defalarca izledikten sonra bir sonuca ulaþtýlar. Matematikçiler arasýnda ‘random walk’ olarak bilinen, kravat baðlarken yapýlan hareketleri birbirine baðlayan bir haritaya ulaþmýþlardý. Ýþte ortaya çýkan bu harita, yaygýn olarak bilinen birkaç stilin çok ötesinde tam 85 olasý kravat baðlama tekniði olduðunu ortaya koyuyordu.
Geçmiþte kullanýlan kravat baðlama yöntemlerini de inceleyen bilim adamlarý bizleri de ilgilendiren aktüel sonuçlara da ulaþmýþtý ki bunlarýn en ilginçlerinden biri günümüz erkeklerinin kullandýðý kravat baðlama yönteminin, 19. Yüzyýl Londra’sýnda otobüs þoförlerinden yadigar kaldýðý gerçeðiydi.

250 milyarlýk kravat
Kenan Iþýk’ýn sunduðu ‘Kim 500 Milyar Ýster” yarýþma programýnda, 250 Milyar TL deðerindeki “Kravat hangi ülkeden çýkmýþtýr” sorusuna yanlýþ yanýt vererek 16 milyar lira ikramiyeyle yetinmek zorunda kalan Konyalý Jeofizik Mühendisi Mustafa Erhan Sözen uzun süre Türkiye’nin gündeminde kalmýþtý. “Soru yanlýþ hazýrlanmýþ, hakkýmý mahkemede arayacaðým” diyerek verdiði “Fransýzlar” yanýtýnýn doðruluðunda ýsrar eden Sözen’in yanýldýðýný söyleyenler kadar, jeoloji mühendisine hak verenler de çýkmýþtý o günlerde. Ancak bir süre sonra hemen herkes kravatýn Hýrvat kaynaklý bir aksesuar olduðunda hemfikir oldu. Tabii bütün bir ülkenin, kravat konusnda bilgi sahibi olmasý da bu dönemden yanýmýza kalan sanýyoruz tek kâr olarak notlar arasýndaki yerini aldý.