Cengiz Han'ýn Elçileri

Þah Alaaddin Muhammed ve Cengiz Han
13. Yüzyýl Harzem Ýmparatorluðu

13. yüzyýlda Harzem Ýmparatorluðu dünyanýn en zengin ülkesiydi. Bugünkü Ýran, Pakistan, Afganistan ve Orta Asya'nýn büyük bir bölümü bu imparatorluðun sýnýrlarý içindeydi. Þah Alaaddin Muhammed bu büyüklüðün çeþitli sorunlarý da beraberinde getireceðini biliyordu.

Ýpek Yolu önemli bir gelir kaynaðýydý. Çin, Hindistan, Ortadoðu, Doðu Rusya ve hatta Batý Avrupa'dan tüccarlar ticaret merkezleri olan Merv, Buhara ve Semerkand'da bir araya geliyordu. Semerkand'ýn nüfusunun yarým milyondan daha fazla olduðu söyleniyordu ki, o zamanlar Paris ve Londra'nýn nüfuslarý taþ çatlasa otuz-kýrk bindi. Dünyanýn bu uzak köþesinde geniþ zevk bahçeleri vardý. Egzotik meyve aðaçlarý, þýrýl þýrýl akan çeþmeler eþliðinde dünyanýn dört bir yanýndan gelen asiller hayatýn tadýný çýkarýyordu.

Ayný zamanda entelektüel bir merkezdi bu imparatorluk. Her büyük þehirde üniversiteler, kütüphaneler olmasý Þahýn imparatorluðunu Ýslam dünyasýnýn sanat, þiir ve bilgi merkezi haline getirmiþti. Ayný zamanda bolluk Ýçinde olmasý da buna etkendi. Bir dizi baþarýlý savaþ sonucunda imparatorluk her yönde geniþlemiþ ve Fransa, Almanya, Ýngiltere gibi ülkeler Haçlý Seferlerine bile ancak elli bin kiþilik bir ordu gönderebilirken, Harzem Ýmparatorluðunun tümü zýrhlý ve tam donanýmlý beþ yüz bin askeri vardý. Hiçbir devlet Harzem Ýmparatorluðu'nu kýzdýrmaya cesaret edemiyordu.

Ancak Þah kötü haberler almýþtý. Pek ciddi bir þey deðildi ama can sýkýcýydý. Sinek küçüktür ama mide bulandýrýr. Üç bin kilometre kadar doðuda yeni bir güç doðuyordu. Ne olduklarý belli olmayan, çadýrlarda yaþayan, göçmen bir krallýk. 1206 yýlýnda bu barbarlar, adý Krallarýn Kralý ya da Savaþýn Kusursuz Ýmparatoru anlamýna gelen Cengiz Han'ýn yönetimi altýnda toplandý. Cengiz Han Çin Seddi'nin ardýna geçmeyi baþarmýþ ve kuzeydeki Çin þehirlerini ele geçirmiþti.

Bir Tatar hükümdarý olan Kuþluk, Harzem Ýmparatorluðu'na komþu olan Karakitai'de (bugünkü batý Çin) bu yeni kaðana karþý isyan etme cesaretini gösterdi. Bütün büyük hükümdarlarýn yapacaðý gibi Harzem Þahý da bu isyana gizliden gizliye destek verdi. Böylece barbar devletini parçalayabileceði. Eðer bu Kuþluk denen adam fazla güçlenirse desteðini Cengiz Han'dan yana çeviriverirdi.

Ama Cengiz Han sadece yirmi bin adamdan oluþan iki tümen asker gönderdiðinde yolunda gitmeyen bir þeyler olduðuna anlamalýydý. Bu adamlar Cengiz'in en iyi komutanlarýndan Çepe'nin kumandasýndaydý. Çepe daðlardaki isyaný bastýrmakla görevliydi ve altý yýl süren bir çarpýþma sonucunda isyaný bastýrdý.

Cengiz'in askerleri ilerlemiþ ve imparatorluðun doðu sýnýrýnýn çok küçük bir bölgesini kontrol altýna almýþlardý. Bu iþgal için mantýklý bir rota deðildi çünkü o tarafta Pamir Daðlarý vardý. Bu daðlarýn yüksekliði zaman zaman yedi bin metreye kadar çýkýyordu.

Ticaret her zamanki gibi devam etti. Dünyanýn her yanýndan kervanlar geliyor, vergilerini ödüyorlar ve þehirlerdeki öteki tüccarlarla alýþveriþ yapýyorlardý. Bu yeni hükümdarýn elçileri zaman zaman Þaha gelir, dostluk belirtisi olarak ufak tefek hediyeler verirdi. Karþýlýðýnda da ayný þekilde hediyeler giderdi. Ama rahatsýz edici bir þeyler olmaya baþlamýþtý.

Barbar Moðollar da kervanlarla gelmeye baþlamýþtý. Kendilerine tüccar diyorlardý ancak sadece Çin'den bozulmuþ artýk þeyler getiriyorlardý. Þahýn ajanlarý durumun farkýndaydý ve hiç hoþlarýna gitmiyordu. Bu tüccarlarýn aslýnda ajanlar olduðu ve surlarýn ne kadar güçlü olduðuyla ilgili notlar aldýklarý, askerlerin nerelerde durduklarý ve surlarýn üzerinde ne kadar mancýnýk yer aldýðý gibi bilgileri ele geçirdikleri ortaya çýktý.

Ayný zamanda Cengiz Han'ýn ordularýnýn ne kadar güçlü olduðu dedikodusunu halk arasýnda yayýyorlar ve Harzem Ýmparatorluðu halkýný korkutuyorlardý. Tarih boyunca bu taktik hep kullanýlmýþtýr. Rapor hazýrlamaya gelen tüccarlar, rakibin savunma hattýný öðrenip bilgileri hemen geri ulaþtýran diplomatlar ve ailelerin resimlerini köprünün, savunma birliklerinin Önünde çeken turistler. Bu iþin türlü türlü yollarý vardýr. Bu üçüncü sýnýf barbarlarýn gönderdikleri ajanlar yakalanýp, mallarýna el kondu ve apar topar dýþarý atýldý. Barbarlar için iyi bir uyarý yapýlmýþtý.

Aylar geçti ve Þah seçeneklerinin neler olduðuna baktý. Moðollar binlerce kilometre uzaktaydý ve Çin ile olan savaþlarýna dalmýþtý. Casuslarýn gönderilmesine tepki gösterecek olsalar bile ordularýný Sibirya'nýn geniþ bozkýrlarýndan geçirip ulaþmalarý en az altý ay alýrdý. Harzem Ýmparatorluðu'nun sýnýrýna geldiklerinde ise karþýlarýnda beþ yüz bin Harzem askerini bulacaklardý. Öylece mide bulandýran sinek öldürülmüþ, Þahýn ünü dünyaya bir kez daha yayýlmýþ olacaktý.

Cengiz Han'ýn elçileri Þaha ulaþtý. Dilleri ve tarzlarý Ýslam dünyasýnýn elçilerinin dilleri kadar kibar deðildi, ancak anlaþýlmýþtý ki durum Cengiz'in pek hoþuna gitmemiþti. Cengiz, iyi niyetle Harzem Ýmparatorluðunun tüccarlarýnýn kendi ülkesinde ticaret yapmasýna izin verirken, kendi ülkesinin tüccarlarý Harzem þehirlerinde soyulup dýþarý atýlýyordu. Özür dilenmeli, tüccarlarýn zararlarý karþýlanmalý ve Moðol kervanýna kötü davranan sorumlular cezalandýrýlmalýydý.

Bir ders vermenin tam zamanýydý ve Þah Muhammed'in bu dersi vermek için harika bir fikri vardý. Elçi olarak gelen Moðollarýn sakallarý Þah ve yanýndakilerin huzurunda yakýldý. Sakallar yanarken bayaðý nahoþ bir görüntünün ve ayný zamanda kokunun oluþtuðu kesindir. Bazý kaynaklara göre ise sakalý yakýldýktan sonra Moðol elçisi öyle özensiz týraþ edilmiþ ki az daha kafasý kopuyormuþ.

Her neyse, insan, acaba Þah neden böyle yaptý, demekten alamýyor kendisini. Casuslarý, Moðollarýn "modern" bir ordu tarafýndan kolaylýkla durdurulabilecek sýradan barbarlar olduðundan emin miydi acaba? Acaba kazanacaðýndan emin olduðu bir savaþ mý baþlatmaya çalýþýyordu? Tarihte resmi bir bildirim yapýlmadan savaþa giriþildiði olmuþtur. Þahýn uyguladýðý taktik ise Cengiz'i öfkelendirecek kadar aþaðýlayýcýydý. Yoksa Þah sadece eðlenmek mi istemiþti? Elçiler acý ve aþaðýlanma içinde çýðlýk atarken Þah ve beraberindekiler katýla katýla gülmüþtü. Ardýndan da elçiler kapý dýþarý edilmiþlerdi.

Sonra fýrtýna baþladý... Sen hem Moðol elçilerinin sakallarýný yak, hem de bunun cezasýz kalacaðýný düþün. Moðol geleneklerine göre taraflardan birinin öleceðinin bildirilmesiyle savaþ baþlar. Ölen tarafýn kim olacaðý ise bilinmez.

Yüz binden biraz daha fazla askerle Cengiz Han 1219'da Harzem Ýmparatorluðu'nun kalbine doðru büyük bir hýzla ilerledi. Birkaç ay içinde þahýn ordusu yenilmekle kalmadý, resmen telef edildi. Sonraki yýl, o muhteþem þehir Semerkand düþtü, tüm nüfus kýlýçtan geçirildi. Þaha Moðollarýn kendisi için bir "av partisi" düzenlediði haberi geldi. Ýki tümen uzman asker Þahý öldürüp Cengiz'e kafasýný getirmek için harekete geçmiþti.

Panik halindeki Þah kaçtý. Peþinde de Moðol generali Subutay yönetiminde yirmi bin asker vardý. Takip üç bin kilometre kadar sürdü. Sonunda Hazar Denizi'nde bir adaya kaçtý ve korkudan saçý sakalý beyazlamýþ þekilde öldüðü söylendi. Bazý tarihçiler Harzem Ýmparatorluðunu yýkan savaþýn tarihin en aðýr savaþý olduðunu söyler. Tüm nüfusun yüzde 75'i kýlýçtan geçirilmiþ, bütün þehirler dümdüz edilmiþti. Sonuçta Ýslam'ýn akademik kalbi artýk atmayacaktý.

Cengiz, giriþtiði savaþta þahýn ordularýnýn peþinden koþarken Hint Okyanusu kýyýlarýna kadar ulaþtý. Subutay batýdaki ve kuzeydeki bilinmeyen ülkelere keþfe çýkmak için izin istedi. 1233 yýlýnda geri çaðrýlana kadar Kafkaslarý geçecek, Rusya'nýn verimli kara topraklarýna ulaþacak ve en sonunda Dinyeper nehrinde duracaktý. Sahne elli yýl sonra Moðollarýn Rusya ve Doðu Avrupa'yý ele geçirmeye çalýþmalarý için uygun duruma getirilmiþti.

Þah, birkaç sakal yakmanýn cezasýný tüm bir kýtanýn yakýlýp yýkýlmasýyla ödedi.