fetvacý seremet

Unutulan öncü, Nuri Demirað
Vefasý az bir toplumuz... Ama düþmanlarý çabuk unutur baðýþlarýz!
Bir dostum “Vefa bozacýda kaldý” demiþti ama galiba o bozacý da kalmadý. Rize’de de çay ziraatýný, o zaman Rizelilerin “Çay istemezük” diye baþkaldýrmalarýna raðmen baþlatan Zihni Derin’i, þimdi heykelini diken bazý Rizelilerden baþka Türkiye’de kim hatýrlar! Kâðýt fabrikasýný kuran Mehmet Ali Kâðýtçý’yý kim hatýrlar. Rahmetli Kâzým Taþkent’i Yapý Kredi Bankasý’ný kurduðu için hatýrlar ve rahmetle yâd ederiz, ama pancar ziraatýný teþvik ettiðini, ilk þeker fabrikalarýný kurduðunu pek hatýrlamalýyýz!
Ama çok daha önemli bir öncü, ilk hakiki Türk uçaklarýný yapan rahmetli Nuri Demirað! Onu da fazla hatýrlayan yok.

Havacýlýðýmýzýn, uçak endüstrisinin öncüsü Nuri Demirað, 1932’de, “Mademki bir millet tayyaresiz yaþayamaz, öyleyse bu yaþama vasýtasýný baþkalarýnýn lütfundan beklememeliyiz. Ben bu uçaklarýn fabrikasýný yapmaya talibim.” diyor ve baþarýyor. Nuri Demirað’ýn, milli sanayi ve milli kalkýnma konusundaki tavizsiz çabalarý kendisine pahalýya mal oldu ve bir süre sonra önü inanýlmaz bir þekilde kesildi.

Mehmet Nuri Demirað, 1884 yýlýnda Sivas Divriði’de, ailesinin ilk çocuðu olarak dünyaya geldi. Zekâsý, dürüstlüðü ve çalýþkanlýðýyla dikkat çeken Mehmet Nuri, ilçede baþladýðý memuriyet hayatýnda çok baþarýlý olarak kýsa sürede Ýstanbul’a tayin edilir. Hayatý boyunca hep ilklere imza attý. Ýlk defa paraþüt üreten, ilk defa köy-kent projelerini hayata geçiren, Erzincan depreminde ilk yardýma koþan ve prefabrik evler kurduran, yabancýlarýn at oynattýðý çimento tekelinin kýrýlmasýný saðlayan, bin kilometreden fazla demiryolunun ve birçok sanayi kuruluþunun inþaatýnýn müteahhidi oldu.

Cebindeki bir kaç kuruþla sigara kâðýdý ticaretine baþlayan Nuri Demirað, o zamana kadar sigara kâðýdý tekelini elinde tutan Rum ve Ermenilere rakip oldu. Cumhuriyet’in ilânýndan sonra, demiryolu yapýmýndaki yabancý tekelini kýrmak ve hem kendi burjuvazisini doðurmak, hem de paranýn yurt içinde kalmasýný saðlamak isteyen yönetimin ihtiyacý ile Mehmet Nuri’nin hayalleri örtüþünce, o da demiryolu ihalelerine katýlan yerli giriþimciler arasýna katýldý. Yýllarca en çok indirimi yaparak, ortak olduðu kardeþiyle birlikte en fazla demiryolu döþeyen iþadamý oldu. Soyadý da zaten bu yüzden “Demirað” oldu.

Ýlk uçak fabrikasý
1930’lu yýllarda uçak üretmeye karar verdi. Bir kaç küçük denemeden sonra 1930’lu yýllarýn ortasýnda kendi imkânlarýyla bir ilk örnek uçak üretti. Daha sonra Selahattin Alan’a ortaklýk teklif ederek Beþiktaþ’ta bir uçak fabrikasý kurdu. Devletin, Türk Hava Kurumu’nun ihtiyacý olan 24 adet eðitim uçaðý ve 60 planör ihalesini de alan ikili, hýzla çalýþmalarýna baþladýlar. 1936 yýlýnda, Alan’ýn daha önce yaptýðý modeli geliþtirerek NUD 36 ismiyle 12 adet THK sipariþini hazýr hâle getirdiler. Çok iyi bir mühendis olan ancak pilotluðu o kadar da iyi olmayan Alan’ýn, uçaklardan birisini, denemenin yapýlacaðý Eskiþehir Ýnönü Pistine kendisinin götürmeye kalkýþmasý ve tanýmadýðý bu pistte iniþ sýrasýnda hayatýný kaybetmesi üzerine jürinin kafasýnda uçaklarla ilgili soru iþaretleri oluþtu. Heyet, Nuri Demirað’ýn uçaklarýnýn reddedilmesine karar verdi. Olayýn mahkemeye intikal etmesinden sonra iki ayrý bilirkiþi heyetinin olumlu raporlarýna raðmen THK uçaklarý almadý. Hemen ardýndan da Ankara Ticaret Mahkemesi Demirað’ýn aleyhine karar verdi.
Demirað’ýn bütün çabalarý boþa gitti, ama o yine de yýlmadý. Uçaklarýný, kendi kurduðu Gök Okulu’nda kullandý. Fabrikada NUD 38 olarak adlandýrýlan yolcu uçaðýný tasarladý ve imal etti. Bu uçaðýn ilk deneme uçuþunu 11 Þubat 1944’de yaptý ve 26 Mayýs 1944 günü de Ýstanbul’dan Ankara’ya uçtu. Mahkemenin aleyhinde karar verdiði ve THK’nin almadýðý bu uçaklar, senelerce uçtu ve bir tek kiþinin bile burnu kanamadý, tek bir kaza bile olmadý.
Demirað, 13 Kasým 1957 yýlýnda þeker hastalýðý yüzünden hayatýný kaybetti. Demirað, Ýstanbul Boðazý’na yýllar sonra yapýlacak olandan daha modern ve daha kullanýþlý köprüyü de önermiþti. Plânlarýný bile çizdirdiði bu köprünün, yap-iþlet-devret modeliyle yapýlmasýný teklif etmiþti. O zaman bu fikri hiç beðenmeyenler, köprünün ancak 1970’li yýllarýn baþýnda yap-iþlet-devret modelinin de 1980’li yýllarýn ortasýnda hayatýmýza girdiðini görebildiler. Velhasýl, Nuri Demirað büyük bir adam, büyük bir öncü idi! O Atatürk gibi Ýstikbalin Havalarda olduðunu görmüþtü Yaþasaydý, uzaya gitmeyi de düþünürdü... Ama sonunda politikacýlarýn, hasetin kurbaný oldu.
alýntýdýr