ORYANTAL RESÝM NEDÝR?

Batý resim sanatýnda ortaya çýkan akýmlar arasýnda en çok Türk resmini ilgilendireni þüphesiz Oryantalizm akýmýdýr. Oryantalist akýmýn baþlangýcý, 18, yüzyýl siyasi konjonktürü ile doðrudan ilgilidir. Osmanlý bünyesindeki bozulmanýn en ileri düzeye ulaþtýðý bu dönem, ayný zamanda bu bozulma ve geri kalmýþlýða çarelerin de arandýðý bir dönemdir. Bu çarelerin en baþýnda þüphesiz dýþa açýlma ve modernleþme çabalarý gelmektedir.
Bu çabalar doðrultusunda Osmanlýnýn Avrupa ülkeleri ile daha sýcak iliþkiler kurmaya yönelmesi, özellikle Fransa ile karþýlýklý bir yeniden tanýma sürecini, kýsýtlý da olsa beraberinde getirir. Ýþte bu dönemdir ki, Osmanlý aristokrasisinde derin bir Fransýz kültürü etkisi oluþmuþtur. Roko ve Barok akýmlarýnýn da sanat hayatýna býraktýðý derin izler bu dönemde en üst düzeydedir.
Ancak bu etkileþim tek yönlü deðildir. Osmanlýda olduðu gibi, batý sosyetesinde de bir Osmanlý ve doðu motifleri kullanma meraký geliþmiþtir. Romantizm etkileri ile bu merak ve ilgi, maceracý gezginlerin ve derin Doðu sýrlarý peþinde koþan bohem sanatçýlarýn Osmanlý topraklarýna akýnýna yol açmýþtýr. Bu dönemde kurulan Osmanlý – Fransýz ittifakýnýn, bu portreye sýcak bir katký saðlamýþ olduðu düþünülebilir.
Bu süreç sarayda batýlý ressamlarýn boy göstermesiyle devam eder. Ayný þekilde Türk ressamlarýnýn da Avrupa’da, özellikle Paris’te sanat hayatýna katýlýmlarýyla Türk resminin de geliþiminde önemli bir pay sahibidir. Saraya davet edilerek veya kendini davet ettirerek çalýþmalar yapan ressamlarýn çokluðu iki sonuç verir. Birincisi Avrupa’da Oryantalizm modasýnýn sürmesi, ikincisi ise bu modanýn teþviki ile daha fazla sanatçýnýn oryantalist resim pazarýndan pay almak amacýyla Doðu’ya yönelmesi.
Abdülmecid ve Abdülaziz, gelecek vadeden Türk ressamlarý kuþaðýna verdikleri desteðin yaný sýra, yabancý ressamlara da büyük ilgi göstermiþlerdir. Bu yabancý ressamlarýn Türk resminin geliþimine saðladýklarý katký üslup olarak deðilse bile resme olan ilginin geliþimi kapsamýnda dikkate deðerdir. III: Selim döneminde gelen Melling, Hilair, Allom, Bartlett, Antoine de Favray, van Mour gibi ressamlar, Ýstanbul manzaralarý resmetmiþler ve Boðaziçi Ressamlarý olarak anýlmýþlardýr. Ancak gelen ressamlar arasýnda bazýlarý Ýstanbul'a olan tutkularý veya Türk resmine saðladýklarý katkýlarla diðerlerinden ayrýlýrlar. Amedeo Preziosi (1816- 1882) ve Leonardo de Mango (1843- 1930) Ýstanbul'a yerleþip hayatlarýnýn sonuna kadar bu kentte yaþamýþlardýr. Aivazovsky (1817- 1900), resimlerinde büyük bir tutkuyla sevdiði Ýstanbul'u defalarca kez ele almýþ, þehre bir çok kez gelmiþtir. Guillemet (1827- 1878), 1874 yýlýnda Ýstanbul'da bir özel desen ve resim akademisi kurmasý ile önem kazanýr. Ýtalyan ressam Zonaro (1854- 1929), Ýstanbul'da çok sayýda resim üretmiþtir.
Oryantalim akýmýnýn Türk resmine üslup anlamýnda kattýðý çok fazla deðer olmadýðý kanaati yaygýndýr. Ancak, Osmanlý topraklarýnda eser veren bu büyük ustalarýn teknikleri ve oluþturduklarý sanat talebi, çaðdaþ Türk resminin ilk kuþaðýnýn da yolunu açmakta etkili olmuþtur. Osman Hamdi Bey, Þeker Ahmet Paþa, Süleyman Seyyid, Halil Paþa ve Hoca Ali Rýza; ortaya koyduklarý büyük performansa fýrsat tanýyan saray desteðini, kýsmen de olsa bu sanatçýlarýn çalýþmalarýna borçludurlar.
Özellikle Osman Hamdi Bey, büyük bir oryantalist ressam olarak sayýlabilir. Yabancý oryantalistlerin, doðu kültürlerine karþý yetersiz izlenimleriyle ortaya koyduklarý eserler, bir anlamda kültürel bir hatalar zinciri de içermekteydiler. Hamam sahneleri ve cariyelerle dolu bir çok oryantal resim tuvali, aslýnda gerçeklerden oldukça uzak kompozisyonlar sunmaktaydý. Böyle bir akýmýn dýþ dünyadaki etkilerini hesaba katarak, bunun bir fýrsat olarak deðerlendirilebileceði aþikardýr. Osman Hamdi, tuvallerinde resmettiði kompozisyonlarýnda derin bir Doðu gerçeði ortaya koymuþtur. Yüzyýllarca dünyaya hükmetmiþ olan ve günün batý medeniyetinin kaynaðýný teþkil eden bütün deðerlerin oryantalist olduðu gerçeðini dünyanýn yüzüne vurmuþtur bir anlamda. Çünkü onun tuvallerinde sürekli düþünce ve üretim sahneleri yer alýr. Çalýþan insanlar, düþünen insanlar, iletiþim halinde olan sýcak figürler. Bu figüratif canlýlýk ve gerçeklik, Batý dünyasýna adeta þu mesajý vermektedir: Bu coðrafyanýn içkin deðerleri bildiðiniz ve resmettiðiniz gibi deðildir. Buraya gelerek Ýstanbul’un mesire yerlerinde gönül eðlendirirken yaptýðýnýz tablolar, bizim aðaçlarýmýz ve göllerimizdir. Benzerleri Ýsviçre’de de görülebilir. Oysa ki bizde kaplumbaða terbiyecileri var, ve iþte bu da onun resmidir. Bilgi, bilgelik ve sabýr... Ýþte Doðu.
Bu bir anlamda Batý ile Doðu’nun birbirini daha iyi anlamak üzere çaba sarfetmeye davet edilmesidir. Bir sentez önerisidir. Bugün bile ihtiyacý, belki de o dönemden kat be kat daha fazla hissedilen bir sentez...
Oryantal resim akýmý, empresyonizm, kübizm gibi akýmlarýn ezici gücü ile Avrupa’da sönmüþ, soyut resmin dünyadaki büyük patlamasýyla ise neredeyse unutulmuþtur. Ancak 20. yüzyýlda sanat koleksiyonerlerinin ilgisini tekrar kazanmýþ ve bu tarzda eser vermeyi tercih eden sanatçýlar ortaya çýkmaya baþlamýþtýr. Günümüzde oryantal resim halen büyük ilgi görmektedir.