derya

Kaza yada hayati tehlike durumunda olay yerine saðlýk ekipleri gelene kadar mevcut imkanlarla yapýlan týbbi olmayan ilaçsýz müdahaleye ilkyardým denir.

1. Ýlk yardýmýn amacý nedir?
2. Solunum yolunun açýlmasý nasýl olur?
3. Kanamayý Durdurmak
4. Kalp masajý nasýl yapýlýr?
5. Bayýlmalarda ilk yardým nasýl yapýlmalýdýr?
6. Burkulmada Ýlkyardým
7. Çýkýklarda Ýlkyardým
8. Organ Kopmasý
9. Þok Durumuna Müdahale
10. Trafikte Öfke Boyutunun Tespiti
11. Kýrýðý olan, ya da kýrýk þüpheli kazazedeye ilkyardým uygularken, aþaðýdaki ilkelere uymak gerekir

1. ÝLK YARDIMIN AMACI NEDÝR?

Ýlk yardýmýn amacý kiþinin;

* Hayatta kalmasýný saðlamak
* Saðlýk durumunun kötüye gitmesini engellemek
* Kaza sonucu oluþabilecek sakatlýklarý önlemektir.

Ýlk yardýmý yapan kiþi en iyi sonucu alabilmek için sakin olmalý ve panic yapmamalý, hastayý sakinleþtirmeli, en kýsa zamanda saðlýk kuruluþlarý, itfaiye ve güvenliðe haber vermek için çevresindeki kiþilerden yardým istemeli.

Ýlk yardýmýn temel esaslarý nelerdir?

* Solunum yolunun açýlmasý
* Yapay solunum
* Kalp masajýdýr.

2. SOLUNUM YOLUNUN AÇILMASI NASIL OLUR?

* Aðýzdaki yabancý maddeler çýkartýlmalýdýr.
* Bazý durumlarda kiþinin bilinci kapalý olabilir. Kiþinin bilincinin kapalý olduðu durumlarda dil arkaya doðru düþüp havayolunu týkayabilir. Bu durumda baþ geriye itilir ve çene yukarý kaldýrýlýr ve böylece soluk yolu açýlmýþ olur.

Yapay solunum nasýl yapýlýr?

Yapay solunum solunumu duran kiþiye uygulanan acil ilk yardým yöntemidir.

* Ýlk olarak hasta sýrt üstü biçimde sert bir zemine yatýrýlýr.
* Aðýz içindeki yabancý maddeler çýkartýlýr.
* Çene yukarý kaldýrýlarak baþ hafifçe arkaya itilir.
* Aðýzdan aðýza solunum yapma durumunda burun kapatýlýr. Burundan solunum yapma durumunda ise aðýz kapatýlýr.
* Sunni solunumu yapacak olan kiþi derin bir soluk alarak, solunum yapacaðý kiþinin aðzýna yada burnuna aðzýný yerleþtirerek hastanýn göðsünün þiþmesine yetecek þiddette soluk verilir.

3. KANAMAYI DURDURMAK

Kanamayý durdurmak için kullanýlan ilkyardým yöntemleri sýrayla;

1. Kanayan yer üzerine doðrudan baský yapmak,
2. Kanayan damarýn kalpten geliþ yolu üzerindeki özel noktalara baský yapmak,
3. Ýlk iki yöntemle kontrol edilemeyen özel durumlarda, turnike-boðucu sargý yapmaktýr.

Ýç Kanamalarda Ýlkyardým

Ýç kanamada ilkyardýmcý kanamanýn varlýðýný dýþarýdan göremez. Büyük kemik kýrýklarý, kafaya gelen darbeler, tüm vücudu etkileyen kazalarda, dýþtan izlenebilen kanama olsun ya da olmasýn, iç kanamadan þüphe edilmelidir.

* Huzursuz kazazede, görme
* Ýþitme sorunlarý, uyuklama hali
* Soðuk, soluk, nemli cilt
* Karýnda sertlik ve bastýrmakla aðrý
* Vücutta yaygýn sýyrýk, morluk, þiþlikler
* Halsizlik
* Susuzluk hissi
* Sayýsý artmýþ ancak zayýf solunum ve nabýz varsa iç kanama düþünülmelidir.

Ýç Kanama Düþünülen Kazazede Ýçin Yapýlacaklar:

1. Þok ile mücadele et (ayaklarý yüksek olarak yatýr, ýsýt)
2. Hýzlý naklet

Not: Bu yayýn Ankara Tabip Odasý Ýlkyardým Eðitimi Komisyonu Ýlkyardým Eðitimi Kursu Ders Notlarýndan Alýnmýþýr

4. KALP MASAJI NASIL YAPILIR?

* Kalbin durmuþ olduðu durumlarda hemen kalp masajý yapýlmalýdýr.
* Ýlk olarak hasta sert bir zemine yatýrýlýp bir yanýna diz çökülmelidir.
* Hastanýn yarasý içindeki yabancý cisimlere kesinlikle dokunulmamalýdýr.
* Daha sonra göðüs kemiðinin üçte bir alt ucuna bir el yerleþtirilir, diðer el bunun üstüne konulur.
* Parmaklar kesinlikle hastaya temas etmemelidir.
* Kollar dik tutularak sabit ve düzenli bir biçimde göðüse 4-5 cm bastýrýlýr.
* Dolaþým baþlayana kadar arada nabýz control edilir ve dakikada 60 kez tekrarlanýr.

5. BAYILMALARDA ÝLK YARDIM NASIL YAPILMALIDIR?

* Hastanýn elbiseleri gevþetilir.
* Sýrtüstü yatýrýlarak ayaklarý yukarý kaldýrýlan hastanýn beynine kan gitmesini saðlamak için hasta þok pozisyonunda bekletilir.
* Hastaya uyarýcý kokular koklatýlmalýdýr.
* Hastanýn kendisine gelmesi beklenir.
* Hasta kendine geldiði zaman su veya çay gibi sývý gýdalar hasta zorlanmayacak þekilde az miktarda içirilmelidir.

6. BURKULMALARDA ÝLKYARDIM

Eklem baðlarýnýn kopmasý, ya da kýsmen zedelenmesine burkulma denir. Aðrý, hassasiyet, þiþlik ve morluk görülebilir. Zorlanan eklem buz torbasý ve benzer uygulamalarla soðutulur. Varsa, elastik bandaj uygulanarak þiþlik önlenmeye çalýþýlýr. Zedeli eklem kullanýlmadan ve hareket ettirilmeden, mümkünse yukarýda tutularak taþýnýr.

7. ÇIKIKLARDA ÝLKYARDIM

Bir eklemi meydana getiren kemiklerden birinin, bir dýþ etki sonucu normalde bulunduðu yerden ayrýlmasýna çýkýk denir. Eklem baðlarýnýn normalde izin vermeyeceði bir harekete zorlanan kemik baðlarý, aralayarak ya da yýrtarak yerinden uzaklaþýr.

* Eklemin ve vücut uzantýsýnýn görünümünde bozukluk
* Aðrý nedeniyle kýsýtlanmýþ ya da tamamen ortadan kalkmýþ hareket
* Hassasiyet ve þiþlik görülmesi çýkýk düþündürmelidir.

Çýkmýþ bir kemiði, eklem boþluðuna ancak yetkili ve deneyimli bir kiþi yeniden yerleþtirebilir. Yetkisiz kiþilerce yapýlan denemeler ise damar-sinir sýkýþmalarýna, eklem baðlarýnýn düzelemeyecek ölçüde tahrip olmasýna, sýk sýk çýkýðýn tekrar etmesine (alýþkanlýk çýkýðý) neden olabilir. Ýlkyardýmcýn görevi, yetkili ve deneyimli bir saðlýkçýya ulaþana kadar çýkýk eklem bölgesini hareketsiz hale getirmektir. Bu amaçla aský, atel ve sargý uygulamalarý yapýlýr.

8. ORGAN KOPMASI

Kasýt, ya da kaza sonucu ortaya çýkacak organ kopmasýna ilkyardýmcýnýn müdahalesi iki yönlü ve hýzlý olmalýdýr. Kanama kortrolü kadar, nakil ve ulaþýlacak merkezin bilgilendirilmesi de önemlidir. Diðer ilkyardým uygulamalarýndan farklý olarak, organ kopmasýnda, kazazede ve kopmuþ organýn ulaþtýrýlacaðý saðlýk merkezinin damar- sinir cerrahisi yapýlabilecek nitelikte olmasý gerekmektedir. Soðuk ortamda taþýnan kopmuþ organ canlýlýðýný daha uzun süre koruyacak, birleþtirme sonrasý, iþlev de daha iyi korunacaktýr.

Organ kopmasýnda ilkyardým uygulalamalrý öncelikle ABC kontrolü ile baþlar. Daha sonra kazazede yatar pozisyona getirilir., bilinci açýksa sýrtüstü, kapalý ise yan güvenli pozisyonda tutulur.

Kopma, eðer tek tek kemikli bölgelerin uzaðýnda meydana gelmiþ ise kolun ve bacaðýn vücuda yakýn kýsýmlarýndan turnike uygulanýr. Daha sonra kopan organ temiz, su geçirmez plastik bir torba ya da kaba konulup aðzý kapatýlýr. Daha sonra bu torba veya kap buzdolu bir kap ya da torbaya konur. Kazazede ve kopan organ ayný araçla nakledilir.

9. ÞOK DURUMUNDA MÜDAHALE

Aþýrý kanamalar, ishal, yanýklar, kusma, kalp krizi, aþýrý korku ve heyecan, allerjik olaylar, aþýrý aðrýlý olaylar þok nedeni olabilir.

Þok belirtileri:

* Soðuk, soluk, nemli deri
* Eller ve ayaklarda soðuma, his kaybý
* Nabýz sayýsýnda artma, nabýzýn zayýflamasý
* Solunumun sayýca artmasý, ancak yüzeyselleþmesi
* Göz kararmasý, halsizlik
* Bulantý, kusma
* Huzursuzluk
* Aþýrý susuzluk hissi, aðýzýn kurumasýdýr.

Baþlangýçta açýk ya da bulanýk olabilen bilinç, zamanla kapanabilir. Þokla mücadelede temel ilke, kan kaybý varsa daha fazla kaybýn önlenmesi, mevcut kanýn daha hayati organlarca kullanýlmasý için uygun pozisyon verilmesidir.

Þok pozisyonu için kazazede, bilinci açýksa sýrtüstü, bilinci kapalý ise, yan güvenli pozisyonda yatýrýlýr. Daha sonra ayaklarý 30 cm yukarý kaldýrýlýr. Üzeri battaniye ile örtülür ve 112'ye haber verilir.

10. TRAFÝKTE ÖFKE BOYUTUNUN TESPÝTÝ

Trafikte insan davranýþý ile ilgili çalýþmacýlar tarafýndan kullanýlan ve Trafikte Öfke Boyutu diye isimlendirilen muayenede sürücünün,

1.
Trafikte sürekli öfkelenme hali
2. Trafikte engellendiðinde öfkelenme: (önündeki araç yeþil ýþýkta hareket etmez ise,park etmek için hazýrlanýr iken baþka biri park ederse,Öndeki araç egsozundan kötü duman çýkarýrsa, ,öndeki geniþ araç görüþünüzü engelliyor ise...gibi)
3. Tehlikeli araç kullanma: (Yol koþullarýna göre çok hýzlý araba kullanma,Arkadaki araçýn tampona deðecek kadar yakýn sürme,sürekli þerit deðiþtirme,çapraz aradan öne geçme,kýrmýzý ýþýkta geçme,hýz sýnýrýnýn üstünde gitme,saðdan geçme....gibi)

4. Trafikte saygýsýz davranma: (Araç kullanma biçimine baðýrma kýzma,küfür etme,korna çalma,sýkýþtýrma,inatlaþma,hata yapmaya zorlama,silah çekme,gece farlarýný kýsmama, sürekli uzun farlarýný yakma....gibi)
5. Yol koþullarýna veya olumsuz fiziki koþullarda öfkelenme: (Araç derin çukura girdiðinde,yol yapýmý esnasýnda,öndeki araç çakýl fýrlatdýðýnda,araç birden trafikte sýkýþtýðýnda,yolda sürekli olarak tümsekler varsa...gibi)
6. Trafikte yavaþlamak zorunda kalýndýðýnda öfkelenme

11. KIRIÐI OLAN, YA DA KIRIK ÞÜPHELÝ KAZAZEDEYE ÝLKYARDIM UYGULARKEN, AÞAÐIDAKÝ ÝLKELERE UYMAK GEREKÝR

* Kazazedenin oturmasý ya da saða sola kýmýldamasýna izin verilmez, kýrýk þüpheli bölge hareketsizleþtirilmeden taþýma yapýlmaz.
* Kaza ortamýnda hayatý tehdit eden bir zararlý etkenin bulunmadýðý her durumda kýrýða müdahale bulunduðu ortamda yapýlýr.
* Açýk kýrýklarda görünen kemik parçasýný içeri sokmaya, kemik uçlarým birleþtirmeye, kol ya da bacakta bozulmuþ þekli düzeltmeye çalýþmamak gerekir.
* Boyun kýrýklarýnda hatalý taþýma ve gereksiz hareketler omurilik zedelenmesi sonucu tüm vücutta felçle sonuçlanabilir. Boynun desteklenmesi ve hareketsizleþtirme hayati önem taþýr.
* Tespit iþlemi, kýrýk kemikleri ilgilendiren iki eklemin sert-uzun bir cismin yardýmýyla hareketsiz hale getirilmesidir. Bu amaçla kullanýlacak standart malzemenin bulunmadýðý yerlerde ilkyardýmcý pratik çözümler aramalýdýr. Bir dal parçasý, katlanmýþ gazeteler, karton kutular, baston ya da þemsiye atelle tespitte, kazak-ceket gömlek vb. eþyalar aský ile tespitte, kemer, kravat, gömlek kolu gibi eþyalar sargý olarak kullanýlabilir. Hiçbir malzeme bulunamaz ise kazazedenin saðlam bacaðý kýrýk bacaða atel olabilir