BOZUK PARALARIN KENARLARI NEDEN TIRTILLIDIR?


Özellikle kaðýt para devrinden önce, alýþveriþte kullanýlan paralar altýn ve gümüþ içeriyorlardý. Her devirde olduðu gibi, o devirde de bulunan bazý düzenbazlar, bu paralarý kenarlarýndan kazýyarak, çok az miktarda da olsa, bu deðerli madenleri biriktiriyor, parayý da tekrar kullanabiliyorlardý.

O devirlerde tüccarlar, parayý tartýyorlar ve aðýrlýðý eksikse kabul etmiyorlardý. Tabii, para da elinizde kalýyordu. Antik para kataloglarýnda dikkat ederseniz, paralarýn büyük bir kýsmýnýn tam yuvarlak olmadýðýný görürsünüz.

Bu sorunu çözmek ve halký eksik paraya karþý korumak için bozuk paralarýn kenarlarý týrtýllý yapýlmaya baþlandý. Bu týrtýllar sayesinde paranýn kenarýnýn kazýndýðý hemen belli oluyordu ve kenarý kazýnmýþ parayý kimse almýyordu.

Bu adet günümüze kadar devam etti. Artýk içinde deðerli bir maden bulunmamasýna raðmen, bozuk paralarýmýzýn kenarlarýnda ya týrtýl ya da bir yazý vardýr.

Günümüzde madeni paralar 'bozukluk' veya 'ufaklýk' adý altýnda sadece küsuratlarý ödemede kullanýlýyor. Bozuk paralar da para olma niteliklerini kanundan almalarýna raðmen, kullanýlmalarýnda bazý sýnýrlamalar vardýr.

Gerek kaðýt, gerekse madeni para olsun, her ikisiyle de yapýlan ödemeleri kabul etmemek mümkün deðildir. Buna 'Kanuni Tedavül Mecburiyeti' denilir ki, kaðýt paralarda bu mecburiyet sýnýrsýzdýr. Ödenen miktar ne kadar büyük olursa olsun, bunu karþý taraf kabul etmek mecburiyetindedir.

Madeni paralarýn ise mecburiyeti sýnýrlýdýr. En çok üzerlerinde yazan deðerin 50 katýný tamamen bozuk para ile ödeyebilirsiniz. Örneðin 50 bin liralýklarla, 2,5 milyona kadar ödemelerinizi yapabilirsiniz ama daha fazlasýný da bozuk para ile ödeme isteðinizi karþý taraf kabul etmeyebilir.

Kaðýt paralarýn Merkez Bankasý tarafýndan basýldýðý bilinir de, madeni paralarý Maliye Bakanlýðý'nýn çýkardýðý pek bilinmez. Madeni paralarýn toplam para stoku içindeki oraný da yaklaþýk yüzde l civarýndadýr.

Hiç dikkat ettiniz mi? Ýnsan yüzleri kaðýt paralarda önden, madeni paralarda ise yandandýr. Madeni paralarda yer çok küçük olduðundan, kabartma tekniði ile bir yüzün tam detayýný vermek mümkün olamamaktadýr. Yandan bir profil kiþiyi daha iyi tanýnýr kýlmaktadýr.